Doznałem
pewnego przesytu tematyką wschodnich Niemiec, zatem więc pozwoliłem sobie na
płodozmian.
11. Wasilij Aksjonow, W pół drogi do księżyca. Opowiadania, przeł. Ziemowit Fedecki, Wacława Komarnicka, Warszawa 1978 (z serii
Koliber)
Na drogę
do Warszawy postanowiłem zabrać coś krótkiego. Padło na zbiór dwóch opowiadań
czołowego rosyjskiego pisarza pokolenia lat sześćdziesiątych. Dawno temu
wielkie wrażenie zrobiła na mnie (mimo byków translatorskich) jego trzytomowa Moskiewska
saga, opublikowana u schyłku ZSRR – w której nie oszczędzał systemu
totalitarnego (nie pamiętam u żadnego autora wyraźniejszego poczucia mściwej
satysfakcji niż w scenie z wyleczeniem zatwardzenia u Stalina!) Nie wiadomo, co
miałby do powiedzenia o obecnym stanie rzeczy w Federacji, bo zmarł w 2009,
jeszcze przed przykręceniem śruby, ale można przypuszczać, że ten syn dwojga
skazańców (w tym Jewgienii Ginzburg), konsekwentny antytotalitarysta,
potępiający rosyjski imperializm m.in. w powieści Wyspa Krym, zachowałby
się przyzwoicie.
Oczywiście za Sajuza nie dało się otwarcie
publikować tak ostrych treści, lecz Aksjonow zdobył sobie sławę jako czołowy
przedstawiciel tzw. prozy młodzieżowej, będącej w okresie „odwilży” nie tyle
powiewem, co wichrem świeżości po mrocznych czasach socrealizmu; wichrem, który
przeniósł literaturę rosyjską z placów budowy i pól bitewnych do barów i
restauracji. Koliber, którego wziąłem na drogę, zawiera dwa opowiadania – Szkoda,
że was tam nie było z 1965 (w przekładzie Fedeckiego) i W pół drogi do
księżyca z 1966 (w przekładzie Komarnickiej). Obydwa były już przedtem publikowane
w Polsce, i to jako tytułowe utwory dwóch zbiorów opowiadań Aksjonowa.
Szkoda, że was tam nie było,
rozpoczęte intrygującym zdaniem: „Nie rozumiem doprawdy, jak można wyrzucić z
domu człowieka tak spokojnego jak ja” – to liryczno-groteskowa historia o
pewnym niezbyt fortunnym aktorze. Wyrzucony z domu, klepie biedę z
przyjacielem, polskim rzeźbiarzem, aż w pewnym momencie w jego życie wkracza
gwiazda filmowa, też ostatnio pod kreską. Nawiązuje się sympatyczna znajomość z
pogranicza romansu, chociaż Misza Korzinkin podejrzewa, że koledzy robią go w
konia. Faktycznie robią, ale nie w taki sposób, jak mu się wydaje, a wszystko
kończy się na Krymie, trochę baśniowo, z zawirowaniami realizmu. Zaletą
opowiadania jest pełna humoru narracja, żywe dialogi i szczypta „prawdy
życiowej” o egzystencji artystów.
Bohater W pół drogi do księżyca
jest indywiduum mniej sympatycznym niż Misza. Walery Kirpiczenko, kierowca
ciężarówki z Sachalinu, leci na urlop do Chabarowska, a spędziwszy parę dni na
bachanaliach ze średnio lubianym współpracownikiem i jego siostrą, robi
przykrość swoim gospodarzom i wynosi się do Moskwy. Po drodze zakochuje się w
stewardesie. Można pomyśleć – chłop stary, a głupi, przepuszcza ciężko
zarobioną kasę na samoloty, żeby jeszcze raz spotkać kobietę, która była tylko
profesjonalnie uprzejma… Jednak ta podróż okazuje się dla Kirpiczenki podróżą w
głąb siebie, wspomina swoje wcześniejsze życie, w tym obóz (bo nikt przecież nie
jedzie tak po prostu za robotą na Sachalin) i układa sobie w głowie pewne
rzeczy. Opowiadanie ma nastrój raczej liryczny, ale nie obywa się bez szczypty
groteski.
12. David Downing, Neil Young, przeł. Marcin Maksymowicz,
uzupełnienie: Grzesiek Kszczotek, Toruń 1996
Mając do przeczytania zarówno biografię, jak i autobiografię Neila Younga,
postanowiłem zacząć od tej pierwszej, bardziej konwencjonalnej, żeby ułożyć
sobie w głowie chronologię.
Artysta urodził się w Kanadzie, ale przyszło mu zostać bardem
Stanów Zjednoczonych. Pokrótce czytam więc o jego latach formacyjnych – czasach
rock and rolla i amerykańskiej sceny bardów folkowych. Doświadczenia Younga
jako młodego rockowca wydają się typowe: pierwsze zespoły, pierwsze ważne
znajomości i jeżdżenie po całej Kanadzie (grywał też wtedy z czarnym wokalistą,
który dużo później zdobył sławę jako Rick James). Pomimo talentu, borykał się z
brakiem piniędzow: najpierw nie miał stałego źródła dochodów, a kiedy już
zdobył, to mynażer go wyzyskiwał. Nietypowym doświadczeniem, jeśli można to tak
nazwać, była padaczka – jakby już nie wystarczyło, że w dzieciństwie przeszedł
Heine-Medina.
Przełom stanowiła przyjaźń ze Stephenem Stillsem i wyjazd do
Kalifornii. Krótka, ale burzliwa historia grupy Buffalo Springfield, która
wystawiła ową przyjaźń na ciężką próbę, uświadomiła Youngowi, że jeśli chce
zrealizować swoją wizję artystyczną, to musi być jedynym kierownikiem. Mimo
wszystko współpracę ze Stillsem jeszcze wielokrotnie podejmował – w tym w
ramach supergrupy Crosby, Stills, Nash & Young, która wprowadziła do rocka
harmonie wokalne rodem z amerykańskiego folku. Krytyka widziała w CSN&Y
„amerykańskich Beatlesów”, ale w karierze przeszkodziły grupie nieustanne
konflikty personalne.
Tymczasem Young nagrywał płyty i występował solo z różnymi
współpracownikami, a zwłaszcza z zespołem Crazy Horse, choć w działalności tego
ostatniego nastąpiła przerwa po śmierci gitarzysty Danny’ego Whittena. Zwraca
uwagę, że wielu piosenek nie decydował się zaraz pchać na najbliższą płytę –
odkładał je na kiedy indziej albo wykonywał tylko na koncertach. Np. płytę Tonight’s
the Night schował do szuflady i przypomniał sobie dopiero po wydaniu
kolejnego albumu, a mój ulubiony utwór Ordinary People dopiero po dwudziestu
latach doczekał się oficjalnej publikacji. Nie pominięto słabszego okresu
twórczości Younga, z kulminacją w postaci osobliwego albumu Trans, na
którym artysta dał się uwieść elektronicznym brzmieniom w stylu Kraftwerk. W
tym też okresie wytwórnia nagraniowa pozwała go… za tworzenie muzyki niecharakterystycznej
dla Neila Younga.
 |
Autor pokrótce omawia każdą z płyt (łącznie z Buffalo Springfield i
CSN&Y), charakteryzując poszczególne utwory, przy czym nie podchodzi do
nich na kolanach i wyraźnie stwierdza, które mu się nie podobają i dlaczego,
muzycznie lub tekstowo. Na przykład: „Hawks and Doves jest okropną
piosenką, która narodziła się chyba w tym ciasnym pomieszczeniu, jakie
odwiedzamy od czasu do czasu”. Zauważa słusznie, że obraz
prekolumbijskiej Ameryki w kilku piosenkach jest wyidealizowaną fantazją, a nie
lekcją historii – od bałamutnego stwierdzenia w Cortez the Killer, że
Aztekowie nie znali wojny, po słonie w peruwiańskiej dżungli w Inca
Queen. Cytuje też nieraz recenzentów z epoki, a i nie zapomniał o omówieniu
twórczości filmowej Younga – dość awangardowej, ale raczej niezbyt znaczącej w
dziejach kina.
Biografia koncentruje się na muzyce, ale pojawia się i życie
osobiste. Są więc dwa krótkotrwałe małżeństwa i trzecie bardziej udane. Są
problemy zdrowotne: epilepsja samego Younga, dwaj synowie (od dwóch różnych matek)
z porażeniem mózgowym. Spośród pozamuzycznych pasji na pierwszy plan wybija się
kolekcjonowanie starych samochodów, pojazdów szynowych i łodzi (i znowu choćby
w Ordinary People mamy scenę remontowania zabytkowego parowozu jako
zapowiedź lepszych czasów). Co do poglądów, Young jawi się jako nieco
hipisowski idealista, który w latach 80. dał się uwieść reaganizmowi. Potem
przeżył rozczarowanie prawicą, krytycznie oceniał George’a Busha, a od czasu
„Live Aid” zaangażował się szerzej w działalność społeczną, stając po stronie
ochrony przyrody, rdzennych Amerykanów i drobnych rolników.
Pod koniec autor zdobywa się na parę refleksji ogólnych, jak
charakterystyka stylu gitarowego Younga (na który wpłynął widocznie lekki
paraliż lewej ręki) i jego metody twórczej. Doprowadza narrację do roku 1993 i
płyty Harvest Moon. Podaje też źródła, z których korzystał: co prawda
artysta odmówił mu wywiadu, ale udało się skorzystać z dorobku wielu
dziennikarzy muzycznych, którym nie odmówił.
Tłumaczenie niestety kanciaste: już na pierwszej stronie czytamy,
że rodzice matki Younga „byli Amerykaninami”, „verse” to konsekwentnie „wers”
zamiast „zwrotka”. Tłumacz stosuje angielski szyk zdania (z okolicznikiem czasu
na końcu), nagminnie zapomina o istnieniu zaimka „swój”, a korekta więcej niż
raz przepuściła słowo „pierszy”. Gdzie się podziało „w”? Ano, w wyrażeniu
„latynowski rytm”. Często zdarzają się zdania dość mętne, które przeczuwam, że
byłyby mniej mętne, gdyby wziął się za nie lepszy tłumacz. Na przykład: „Jakaby
nie była tego przyczyna, Stills nie wyświadczył sobie przysługi, kiedy razem z
jego menedżerem stwierdzili, że wina leży po stronie Davida i Grahama – bo nie
byli ‘wystarczająco głodni tego’”. Na sąsiedniej stronie pojawia się piętrowy
frazeologizm: „Szukając dziury w całym Stills zdawał się wyłapywać kozły
ofiarne”. Krótko mówiąc: ja bym to zrobił lepiej.
Grzesiek Kszczotek z „Tylko Rocka” uzupełnił narrację o trzy kolejne
lata kariery artysty, do Broken Arrow włącznie; on również, jako dyżurny
fotoreporter tego pisma, jest autorem zdjęć z obu stron okładki. Prócz tego
ikonografia zawiera wkładkę z kilkoma fotografiami kolorowymi (m.in. autorstwa
Kszczotka) oraz ileś zdjęć czarno-białych rozsianych po tekście.
Od tamtej pory minęło około 30 lat, zmieniła się Ameryka, ale Young
dalej nagrywa. Zaraz zobaczymy, co on sam miał o swoim życiu do powiedzenia.
13. Neil Young, Marzenie hippisa.
Autobiografia,
przeł.
Regina Mościcka, Bielsko-Biała 2013
Neil Young spisał historię swojego życia, kiedy po 2011 zmagał się z blokadą
twórczą w dziedzinie muzyki, a w dodatku przestał palić trawę i była to dla
niego całkiem nowa sytuacja. W paru miejscach przyznaje rozbrajająco, że zaczął
pisać, żeby zarobić kasę na czas, kiedy nie będzie koncertować, tylko ułoży sobie
inne sprawy.
Autobiografia ma charakter luźnej gawędy, słabo się więc sprawdza
jako uporządkowany wykład o życiu i twórczości Neila Younga – dobrze więc, że
najpierw zapodałem sobie typową biografię. Autor skacze z tematu na temat, od
teraźniejszości przechodzi do przeszłości, można się trochę w tym pogubić. Co
prawda próbuje czasem zachować z grubsza chronologiczną kolejność –
Heine-Medina, młodzieńcze występy z The Squires, wyprawa po sławę szlakiem
Toronto-Nowy Jork-Los Angeles – ale co trochę robi przerwy na zdarzenia nowsze,
jeszcze nowsze i całkiem współczesne. Przykładowo – po rozpadzie The Squires w
1966 przeskakuje do historii o autobusie imieniem Pocahontas z końca lat
siedemdziesiątych, robi ekskursję do swoich bieżących projektów, po czym wraca
do roku 1970 i kupowania rancza w północnej Kalifornii, a dalej cofa się o
jakiś czas, by opowiedzieć, jak u Dennisa Wilsona z Beach Boysów spotkał raz dziwnego
gościa imieniem Charlie, przed którym wkrótce zadrżała cała Ameryka.
Już na samym wstępie Young wprowadza nas w świat jednej ze swoich
pasji: modelarstwa kolejowego. Nie tylko zbiera modele pociągów i projektuje
dla nich linie, ale był wówczas nawet współwłaścicielem firmy produkującej
kolejki, a jego makieta w szopie służyła do testowania nowych modeli sterowania
i innych elementów. Poza tym artysta pisze wiele o swoich samochodach, gitarach
i domach. Kiedy w książce Downinga czytałem, że w latach sześćdziesiątych
podróżował z kolegami przez całą Amerykę karawanem marki Buick, myślałem, że to
błąd tłumacza. Autobiografia rozwiewa wątpliwości: to naprawdę był karawan,
kupiony za bezcen w zakładzie pogrzebowym. Young musiał robić niesamowite
wrażenie, kiedy przyjeżdżał pod dom dziewczyny.
O ekscesach spod znaku „sex, drugs and rock’n’roll” autor się za
bardzo nie rozpisuje, ale zaznacza, że były. Przyznaje, że lubił se czasem coś
wciągnąć, a alkohol i marihuana w ogóle nie były mu obce, ale udało mu się
uniknąć heroiny, która zabrała dwóch jego bliskich przyjaciół. Do przygód
seksualnych ma stosunek krytyczny, zauważając, że doprowadziły do rozpadu jego
dwóch pierwszych małżeństw. Swoją drogą pójść się zbadać na rzeżączkę i dostać
na stole u doktora ataku padaczki, to przeżycie nie do pozazdroszczenia.
Jeśli chodzi o rodzinę i przyjaciół, Young wydaje się nie żywić do
nikogo urazy. Nadal przyjaźni się z Davidem Geffenem, którego wytwórnia
wystosowała do niego ów absurdalny pozew. Dwie byłe żony z lat
siedemdziesiątych dobrze wspomina i dostrzega, że jeszcze wtedy nie dojrzał do
związku; książka jest też pełna wyrazów miłości do Pegi, z którą małżeństwo
trwało najdłużej. W chwili pisania nie sposób jednak było przewidzieć, że nie
minie dziesięć lat, kiedy Youngowie się rozstaną, a muzyk zwiąże się ze znaną
aktorką Daryl Hannah. Young często też wspomina o dzieciach: starszy syn Zeke
miał lżejszą formę porażenia mózgowego i pracuje jako inżynier dźwięku, a
młodszy Ben jest niesamodzielny i wśród jego opiekunów znalazł się polski
akcent – pielęgniarz Marian Zemla. O
córce Amber dowiadujemy się sporo mniej (jest artystką). Wśród przyjaciół szczególne
miejsce zajmują Stephen Stills i zmarły kilka lat wcześniej producent płytowy David
Briggs.
W ramach tej luźnej gawędy autor wielokrotnie powraca do kilku
swoich głównych idefiksów. Mowa przede wszystkim o nowym formacie dźwiękowym
PureTone (ostatecznie nazwanym Pono), który miał jakoby zrewolucjonizować
słuchanie muzyki i gwarantować w streamingu jakość dźwięku bliską grania na
żywo. Poza tym, w ramach poszukiwań ekologicznych, przerobił potężnego lincolna
na prąd i biomasę, a gdy auto mu się zjarało, zaraz wziął się do odbudowy.
Young jest ewidentnie idealistą, ale z perspektywy ponad dekady widać, że jego
pomysły nie znajdują szerszego oddźwięku (projekt Pono padł po trzech latach od
premiery, w 2017). W kwestii poglądów politycznych, w tym oceny Reagana,
wykręca się od opinii po tym, jak dwaj dziennikarze w latach 80. zniekształcili
jego wypowiedź (co też tłumaczy jego niechęć do wywiadów). Co się zaś tyczy
religii – wychodzi raczej na panteistę i nie dowierza religii zorganizowanej.
 |
| Pocahontas |
Tłumaczenie, rzecz jasna, lepsze niż w książce Downinga, nie
dopatrzyłem się żadnych większych byków. Zdjęć jest sporo, na stronach
rozdzielających rozdziały – przedstawiają artystę zarówno w okolicznościach rodzinnych, jak i
zawodowych. Na tylnej stronie okładki znalazła się fotografia wykonana przez Lindę
McCartney.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz